Alaitza herri txikian Euskadiko elizarik harrigarrienetariko bat dugu. Kanpotik, abside erdi borobil bat, nabe bi eta elizpe bat dituen tenplu erromaniko bat ikusten dugu. Hala ere, benetako aberastasuna barruan aurkitzen dugu, erdi aroko oso misteriotsua den xehetasun handiko margo zabal bat topa dezakegu.
Añuako elizako absidea Arabako Lautada osoan dugun Erdi Aroko arte-alerik aberatsenetako bat da. Baina, gainera, garai modernoan eraberritu zen tenplua da, kalitate artistiko handiko ekarpenekin.
Oreitia Arabako Mendebaldeko Lautadan dago, Gasteiztik hamar kilometrora. Eskualde hau zipriztintzen duten hirigune txiki gehienak bezala, bere historia Erdi Aroko lehen mendeetan hasten da eta, horrekin batera, bere elizaren historia ere hasten da.
Amamioko San Joan XII. mendeko ermita erromaniko eder bat da, muino batetik inguruko paisaia menperatzen duena. Ermita txiki hau, Arabako erromanikoko mendeetako herri eliza adibide ezin hobea da. Sortu eta mende gutxi pasatu ondoren bertan behera utzi zen, erreforma edo birmoldaketa handirik gabe.
Gardelegi herriak, Gasteizko udal-lurraldearen parte dena, eliza oso interesgarri bat du. Izan ere, Erdi Aroko eliza honen absidean originali egondako erretaula nagusiaren atzean, kronologia desberdineko horma-pinturak daude.
Gasteizko erdigunetik 7 kilometrotara, Monasteriogurengo San Pedro Apostoluaren eliza dago. Arabako erromanikoko eliza osoenetako bat da, tenpluaren jatorrizko dorrea eta elizpea mantentzen dira-eta.