Gasteizko San Martin auzoan, Tourseko San Martin ermita dago. Nahiz eta hiriko sare urbanoaren parte izan, originali, Avendagnuko herrixka Gasteizko inguruetan zegoen. Denbora pasa ahala, aldaketa ugari egin dira, baina oraindik ere bere ezaugarri erromanikoak hauteman daitezke. Bestalde, Tourseko San Martin ermitan pintura gotiko ikaragarriak kontserbatu egin dira.
Egungo Done Eztebe Lehen Martiriaren eliza XII. mendeko amaierako eraikin paregabea da. Bertan, historian zehar egondako aldaketen aztarnak aurki daitezke. Eliza xumea dirudien arren, bere portada erromanikoa Arabako aberatsenen artean dago.
Gasteiztik ateratzen den ibilbide atsegina oinez zein bizikletaz eginez, Lasartera helduko gara. Iristean, historiaz betetako herri batean gaudela iragartzen digun eliza izugarri batekin topo egingo dugu. Eraikina XVI. mendean egin bazen ere, oraindik zenbait elementu erromaniko kontserbatzen ditu.
Argomaizetik gertu dagoen muino txiki batean kokatua, Kiltxanoko San Pedro eliza, itxuraz apala eta xumea den arren, eliza erromanikoak mendeen joanean nola egokitzen diren erakusten duen adibide bat da, duela gutxi irtenbide harrigarrietara iritsiz.
Arabako erromanikoa askotarikoa eta originala da bere formetan, tipologia eta soluzio kopuru izugarria sortuz. Otobarrengo kasuak ezin hobeto adierazten du espiritu hori, probintziako burualde poligonal bakanetako bat erakusten baitu, kalitate eskultoriko eta arkitektoniko harrigarriarekin.
Kokapen estrategiko batean egonda, bide garrantzitsuenetatik oso gertu, Oto aldea antzinatik izan da okupatua. Horrela, eliza honetako elementurik nabarmenena, zalantzarik gabe, bataiarria da, Arabako Erdi Aroko artearen bitxirik nabarmenenetako bat