San Esteban eliza (Betoñu) | Ondare Irekia / Patrimonio Abierto

San Esteban eliza (Betoñu)

AURKIBIDEA

Sarrera
Bideoa
360º irudiak
Sotokoro errenazentista
Antzinako argazkiak
San Esteban eliza
Kokapena

Sarrera

Betoñuko herria Vitoria-Gasteiz hiriko sare urbanoan ia guztiz integratuta dago, eta udalerriaren parte da. Betoniu bezala agertzen da Donemiliagako goldean (1025), herrixka garrantzitsu honen historiaz asko esaten diguna. Kontserbatutako domentazioak egiaztatzen duenez, Betoñu XVI. mendean arabar hiriburuaren inguruko herririk aberatsen artean zegoen. Hori kontuan hartuta, elizan egindako aldaketak eta bertan lan egindako tailerren kalitatea logikoak dira. Hori gutxi balitz, herrixkaren ingurunean bi ermita eta ospitale bat zeuden. Baina, seguru aski, obrarik nabarmenena Karmeldar Oinutsen komentua izan zen. 1904. urtetik aurrera eraikitako eraikuntza honetan, estilo neogotikoa antzeman daiteke. Egun, komentuko esparru nagusian Arte eta Goimailako Diseinu Eskola dago, eta jatorrizko hilerria orain Sancho el Sabio Fundazioaren egoitza da.

Bideoa

360º irudiak

Antzinako argazkiak

60. hamarkadaren inguruan Gerardo López de Guereñuk egindako argazkietan elizaren profila ikus daiteke. Bertan, tenpluaren egoera aparta da, eta jardunean dagoela nabaritzen da. Halere, egilearen gustura egindako argazkiak direla kontuan hartu behar dugu. Izan ere, argazkilari eta etnografo gasteiztar bikain honen lanak aztarna erromanikoak eta koruaren zehaztasunak ditu ardatz. Ondorioz, elementu berrienak ez zituen fotografiatu.

Sotokoro errenazentista

Betoñuko elizaren erlaitza zeharkatzean, tenplu honetan aurki dezakegun artelanik deigarrienetariko bat daukagu: sotokoro errenazentista. XVI. mendeko amaieran, Juan Vélez de la Huerta maisu kantabriarraren tailerrak egin zuen, garaiko artista onenetariko bat. Arkua aingeruen buruekin eta inspirazio klasikoko motibo ugariekin dekoratuta dago. Arkuarteetan, ordea, Justiziaren eta Fedearen alegoriak irudikatuta daude. Karela pilastra ildaskatu jarraituez osatuta dago, forma geometrikoko kalatuekin lotzen direnak. Behetik ikusita, San Esteban elizako mirari arkitektoniko nagusia dugu: kasetoidurazko ganga trenkatua. Serlio tratadista italiarraren bezalako modeluetan oinarrituta, gangan forma zentrokideak osatzen dira. XVII. mendean, sotokoroa hamaika santuekin margotu zen, armazoiaren nerbioetako hutsune guztiak bete arte.

San Esteban eliza

Kanpoaldea

Betoñuko elizaren bolumen handien eta harlangaitz-hormen hetereogeneotasunaren bidez, historian zehar hainbat aldaketa izan dituen eraikuntza baten aurrean gaudela jakin daiteke. Betoniu herrixkak izandako jatorrizko ermita prerromanikoaz, ordea, ez dugu arrastorik. Halere, oraindik XII. mendean eraikitako elizaren aztarna goi-erromaniko batzuk zutik diraute.

Hegoaldeko hormara begiratuz gero, hargin-lanen artean kareharrizko zenbait silarri ikusiko ditugu. Horrez gain, hagaburu gutxi batzuk eta besanteekin dekoraturiko piezak daude. Azken hauek, garai bateko leihate erromaniko baten dobelak izan zitezkeen.

Portada

Alabaina, eliza honen aztarna erromanikorik garrantzitsuena portada da. Nahiz eta bere eskultura nahiko bakuna dirudien, ederki eginda dago. Hiru arkiboltez eta hosto obalatu bertikaletako arkugain polit batekin osatuta dago. Hostoen dekorazio hura inpostan berriro ikus daiteke. Bigarren arkiboltak zurtoin korapilatua dauka, eta barruan hanpadura eskatadunak ditu.

Bi aldeetako kapitelak ia simetrikoak dira, portadaren dotoretasunaren adierazle. Haien dekorazioak hosto horizontaletan egituratzen dira. Lehenengo kapitelaren hostoak motzagoak dira, eta bere punta anana edo alkatxofa moduko elementu batekin bukatzen da. Beste bi kapiteletan, ordea, hostoak luzeagoak dira, eta bakoitza lis lorea forma duen boluta batekin bukatzen da. Guzti hau kontuan hartuz gero, elizaren portadaren dekorazio-ezaugarriak Estibalitzko Puerta Speciosaren ereduan inspiratuta daudela antzeman daiteke.

Barrualdea

Barrutik erromanikoaren oihartzunak galtzen direla ohartuko gara. Kanpoan ez bezala, elizaren barrualdean Goi Aro Modernoarekin erlazionatutako ezaugarriak sumatu ditzakegu. Adibidez, nabea hiru tartetako latindar gurutzea da. Tarte bakoitza ganga desberdinekin estalita dago eta horrez gain, Rafael Antonio de Olaguibelek 1770. urtean diseinatutako burualdea du.

Oinaldean aurki daitekeen gurutze-ganga sinplea bigarren tarteko tertzelete-gangarekin lotzen da moldura baketoidunen bidez. Hirugarren tartea, ordea, izar-ganga batekin estalita dago, eta ekialdeko nerbioak gurutzadurara aldentzen dira.

Betoñuko eliza hainbat elementu artistiko baditu ere, XV eta XVI. mendeetan zizelkaturiko giltzarriak nabarmentzen dira. Haien artean, ikaragarriena izar-gangaren erdian dago. Hamalau giltzarrien elkargunean, Joan Santuek koroatutako Ama Birjina Umearekin irudikatzen da. Bada, mende horietan berenganako mirespena oso zabalduta zegoen.

Aurreko sektorea XVIII. mendeko bigarren erdian eraiki zen, eta petxinen gainean egindako kupula obalatu batez osatuta dago. Bestalde, petxinetatik beso motz batzuk ateratzen dira, ganga-lunetadunekin estalita. Multzoa arkitektura eta esparru zelestialak irudikatzen dituzten tranpantojoekin apainduta dago, Pablo Uranga arabar margolari famatuak egindakoak. Haien azpian, jatorrizko pinturak eskututatu dira, baina eroritako zati batzuetan erraz ikus daiteke.

Erretaula

San Estebaneko aberastasun artistikoaren seinale bezala, bere erretaula nagusia dugu. XVIII. mendean eginda, mahatsondo hostoez eta mahats-mordoz apaindutako zutabe salomoniko handiez osatuta dago. Bankuan San Joan eta San Lukas haien ebangelioekin batera ageri dira, eta tabernakulu neoklasikoa markoztatzen da.

Tabernakuluan, Mauricio Valdivielsoren Ecce Homo eskultura aparta kokatuta dago. Egilea, XVIII. mendeko amaieraren eta XIX. mendeko hasieraren eskultorerik esanguratsueneritako bat izan zen.

Bigarren gorputzean, tabernakulua zein San Estebanen eszena nagusia babesten, San Pedroren eta San Pabloren bi eskultura daude. Horrela, erretaularen lehen bloke handi hau falta diren bi ebangelisten erliebe horizontalek ixten dute: San Mateo eta San Markos. Atikoa edo azken solairua Deikundearen irudiarekin amaitzen da, haur potoloez, tamaina handiagoko aingeruez eta Mikel eta Gabriel goiaingeruez inguratuta dagoena.