Zelaiko Andre Mariaren baseliza (Maeztu) | Ondare Irekia / Patrimonio Abierto

Zelaiko Andre Mariaren baseliza (Maeztu)

AURKIBIDEA

Sarrera
Bideoa
360º irudiak
Alexandro Handia Maeztun?
Antzinako argazkiak
Baseliza
Kokapena

Sarrera

Mendeak pasa ahala, Maeztuko paisaia kulturala nabari aldatu egin da. Martin Gil Lizentziatuak 1566. urtean egindako bisita pastoralean aipatzen dituen sei ermitak antzinako biztanle guneen aztarna gisa mantendu omen ziren. Izan ere, XVI. mendetik aurrera, Gaonatarren leinuak Maeztu inguruko hainbat herrixka eskuratu zituen eta bertako biztanleak hiribildura joan ziren. Halere, tenpluarekiko lotura estuagatik, Zelaiko Andre Mariaren baseliza (originali Santa Eufemia) bezalako tenpluak kontserbatu ziren. 1771. urtean, Zelaiko Andre Mariaren baseliza nahiko hondatuta zegoenez, Ama Birjinaren tailua eta erretaula nagusia Santa Eufemia ermitara eraman ziren. Ondoren, tenpluari izena aldatu zioten eta Santa Eufemia Zelaiko Andre Mariaren baseliza deitzera pasa zen. Beste eraikuntza galdu bazen ere, Maeztu hiribilduko biztanleen ahaleginei esker beste tenplua kontserbatu egin da.

Bideoa

360º irudiak

Alexandro Handia Maeztun?

Barrualdeko ikonografia harrigarriak hainbat teoria sustatu ditu. Adibidez, garaipen arkuko kapiteletan aurrez aurre dauden animali fantastikoak agertzen dira eta, haien artean, jantzi talar arraroa daraman pertsonaia dago. Aldamenean bi munstro dituen pertsonaiaren konposizioak Alexandro Handia zerua zeharkatzen duen ikonografiarekin zerikusia izan dezake. Izan ere, Erdi Aroan oso famatuak egin ziren elezahar batzuen arabera, Alexandro Handiak munduaren mugara iritsi zenean haratago joan nahi zuen. Horretarako, honako plana bururatu zitzaion: bi hegazti sarraskijale harrapatu, saski bat egin eta uztarria erabilita, saskian igo zen. Aurrean endaitz handi bat jarri zuen janariarekin hegazti gosetiek hegan egiteko. Horrela, elezaharrak dioenez, Alexandro Handiak zerua zeharkatu zuen. Erdi Aroan, keinu ausart honi gobernari orok izan behar zituen ezaugarriekin lotzen zen. Baina beste askorentzat, ordea, elezaharrean Alexandro Handiaren harrokeria agerian geratu zen. Dena dela, oso zaila da jakitea Alexandro Handiaren ikonografia den, piztien artean irudikatzen diren pertsonaiak hainbat esanahi izan ditzakete eta. Hala eta guztiz ere, noizbehinka, ikonografiak sinplifikatzen dira, jatorrizko ereduetatik urrunduz eta adierazpen sinpleagoak sortuz, baina haien jatorrizko esanahia alde batera utzi gabe.

Antzinako argazkiak

Gerardo López de Guereñu argazkilariak baseliza honen garrantziaz konturatu zen, eta bere kapitelei, portadari eta barrualdeari hainbat argazki atera zizkien. 1981. urtean eraikina zaharberritzen ari zela Zelaiko Andre Mariaren baseliza zaharreko erretaula nagusia betirako desmuntatu zen. XVIII. mende hasierako erretaula erdian Ama Birjinaren tailua zegoen, eta goiko aldea kalitate handiko San Jose batek koroatzen zuen. Gainerako argazkiek barrualde kareztatua eta azken zaharberritze prozesuen aurreko itxura orokorra erakusten dizkigute.

Baseliza

Dakigunez, tenpluaren izena aldatu eta Zelaiko Ama Birjinaren ermita zaharra eraitsi ondoren, material ugari Santa Eufemiara eraman ziren. Haien izaera zehazten ez denez, ezin da ziurtatu lehen aipatutako harburuak, leihateak edota beste motatako elementuak beti bertan egon diren ala ez. Agian antzinako ermitatik ekarri baitziren erretaula eta Ama Birjinaren tailuarekin batera.

Kanpoaldea

Ermitak bolumen xumeak ditu, burualde laua eta txikia duen habearte bakar batez osatuta baitago. Burualdearen hego eta ekialdeko hormetan bi leihate erromaniko interesgarri aurki ditzakegu. Ekialdekoena landarez apaindutako kapitelen gainean dauden bi arkiboltez eta apaindu gabeko arku sinple batez osatuta dago. Bere barruko partea 80. hamarkadako zaharberritze lanetan aurkitu zen. Hegoaldeko leihoa nahiko hondatuta dago eta bere kapitelen forma begetalak ia ez dira desberdintzen.

Gainean, harburu dekoratuen bilduma interesgarria daukagu. Aurpegi eskematikoen eta itxura fantastikoa duten animalien artean, hauek nabarmentzen dira: bonetea eta talar trajea daramatzan pertsonaia bitxia, isatsari hozka egiten ari dion txakurra, landare formak botaka egiten dituen figura eta katu-itxura duen munstro maskaroia.

Zalantzarik gabe, Zelaiko Andre Mariaren ermitako elementurik deigarriena portada da. Garaipen arku gisa sortua, bere zortzi harburuek erlaitzari eusten diote. Haien artean lau aurpegi enigmatiko agertzen dira, batzuk buruko originalekin errepresentatuak. Portada lau arkibolta baketoidunekin eta dekorazio apartarekin eginda dago. Adibidez, arkibolten arkubarnera eta arkugainera zirkuluetan inskribatutako besanteekin apaindu egin zen. Baina dekorazio hedapen handiena arkuaren gainean eta portada erdiko inposta lerroan ikus daiteke. Izan ere, bertan ederki egindako hosto lirainen lerroa dugu.

Portadaren ezaugarriak kontuan hartuta, Zelaiko Andre Mariaren baselizan Arabako Mendialdeko tailer trebeenetariko batek lan egin zuen. Hortaz, nahiz eta egun ermita xume baten aurrean egon, iraganean eremua nahiko garrantzitsua izan behar zuen. Seguruenik, leinu boteretsu baten babesespean eraiki zen. Zoritxarrez, ez da leinuaren informaziorik kontserbatu. Bestalde, adituen ustez Lautadan (Alaitza, Txintxetru, etab.) eta Arabako Mendialdean (Zekuiano, Elortza, etab.) dauden beste portaden familiaren parte da.

Barrualdea

Presbiterioan, kanoi ganga zorrotz samarra dago, habe nagusian zorrotzagoa bihurtzen dena. Barruan dagoen egurrezko koro xumea eraikuntza modernoa da.

Bestalde, 1981. urtean egindako zaharberritze lanak egiten ari zirela, Francisca Sáenz de Urturik ermitako indusketa arkeologikoa zuzendu zuen. Indusketei esker, emaitza interesgarri batzuk lortu ziren. Antza denez, bi nekropoli desberdin egon ziren Zelaiko Andre Mariaren baselizan: alde batetik, barruan eta kanpoan XIII eta XIV. mendeen artean erabilitako hilerria aurkitu zen eta, bestetik, baseliza barruan, XVI eta XVII mendeetakoa. Bestalde, Erdi Aroko material zeramikoez beteta zeuden siloak topatu ziren.