Garbikundearen Andra Maria eliza (Lopidana) | Ondare Irekia / Patrimonio Abierto

Garbikundearen Andra Maria eliza (Lopidana)

AURKIBIDEA

Sarrera
Bideoa
360º irudiak
Sei aldeko gangak
Antzinako argazkiak
Eliza
Kokapena

Sarrera

Zadorra ibaiaren ertzean eta Gasteiztik 7 kilometroetara, Lopidana herria dago. Bertan, jatorri erromanikoko tenplu harrigarri bat dago: Garbikundearen Andra Maria eliza. Kontzeju honi buruzko lehen aipamena Donemiliagako kartularioan (1025) aurki daiteke, Lopeggana izenpean. Mendeetan zehar izandako garapena maisuki hautematen da parrokia-elizan, eta elementu erromaniko batzuk kontserbatu egin dira ere bai. Horrez gain, elizak kalitate tekniko handiko gangak ditu, Erdi Aroko arkitekturari gehitutako nobedadeak erakusten dizkigutenak.

Bideoa

360º irudiak

Antzinako argazkiak

Elizaren argazki zaharrak egungo eraikuntzarekin konparatuz gero, antzekotasun ugari nabarituko ditugu. Azken hamarkadetan elizaren ingurunea aldatu bada ere, bere fisonomiak aldaketa gutxi jasan ditu. Adibidez, portikoaren eta leihateen argazkietan, gehienak Gerardo López de Gereñuk eginak, Erdi Aroko portikoa zaharberritu aurreko zati batzuk erakusten dira.

Sei aldeko gangak

Zalantzarik gabe, Garbikundearen Andra Mari elizaren elementurik nabarmenetako bat tenpluaren burualdea estaltzen duen sei aldeko ganga da. Arkitekturaren aldetik, estalki mota oso aberatsa eta berezia da, Araban kontserbatutako ganga mota honen kasu bakanetakoa baita. Sei aldeko gangak Gotiko goiztiarrean sortu ziren gurutze-gangen bilakaera gisa. Diagonalean gurutzatzen diren nerbioei, beste nerbio bat gehitzen zaie, nabearen alde batetik bestera zeharkatzen duena, eta, aurrekoekin konparatuz gero, eraikuntza abantaila garrantzitsua suposatzen dute. Nerbio guztiak elkartzen diren giltzarrian, Andra Mariaren irudia agertzen da eta alboetan, kartelak daramatzaten bi aingeru daude. Gainerako gangetan, beste arkitektura-irtenbideak erabili dira, horrelako eraikinak estaltzeko tekniken bilakaerari buruzko lezioa eskainiz.

Eliza

Kanpoaldea

Egungo eraikina hainbat eraikuntza-faseen emaitza da. Lehen etapatik bakarrik nabea, portada eta kanpai-hormaren zati bat kontserbatu dira. Erdi Aroko kanpai-horma mendebaldeko horman guztiz integratuta eta itsututa dago, baina, hala ere, kanpotik ikus daiteke. Era berean, antzinako elizaren iparraldeko horma eta teilatu-hegala ere hauteman ditzakegu. Bertan, hagaburu erromanikoen aztarnak diraute.

Ondoren, elizaren burualde zuzena egin zen. Jatorrizko eraikuntza erromanikoaren zimenduak gailentzen diren arren, ziur aski absidea eta sei aldeko ganga XIV. mendearen hasieran eraiki ziren, oihartzun erromaniko handiko estilo Gotiko goiztiarrean. Bestalde, barrualdea argiztatzen duten leihate gehienak garai honetakoak dira ere bai. Horietako bi absidearen horman daude, eta hirugarrena, ordea, hegoaldeko horman.

Azkenik, barrualdeko gangen bukaerako bi zatiak, San Antoniori eskainitako kapera eta kanpandorrea eraiki ziren momentu desberdinetan.

Portada

Elizaren atari xumeak portada erromaniko harrigarria babesten du. Bere hiru arkibolta zorrotzak edertasunez apainduta daude: lehenengoa eta hirugarrena baketoidun formarekin, eta bigarrena akanto hostoekin. Arkibolta guztiak landareekin apainduta dauden inposta lerroetan eusten dira. Gainera, alboetan elementu figuratibo batzuk landaretzatik ateratzen direla hauteman daiteke. Horien artean, ezkerraldean aurpegi bat dago, eta eskuinaldean hegazti baten gorputza. Jarraian, inposta honen azpian, sei zutabe daude, hiru alde bakoitzean, modu simetrikoan zizelkatuak. Fuste guztietan saski-dekorazioa agertzen da, erdikoetan izan ezik, lau petaloko loreetan oinarritutako apaindura baitute.

Lopidanako portada Estibalizko Portada Speciosaren kopiatzat har daiteke. Begi-bistakoa da Estibalizko landare-dekorazioan eta fusteen dekorazioan inspiratu direla, burgundiar erromanikokoarekin parekoak.

Erdi Aroko leihoak

Garbikundeko Andre Mariaren elizako leihoak, gotikotzat har daitezkeen arren, forma erromanikoen eragina dute. Hegoaldeko hormako leihoak, arku zorrotzeko sei arkibolten azpian, giltzarriak izar bat dauka zirkulu baten barruan. Mentsuletan, aldiz, bikote bat irudikatu da, tenpluaren zati baten sustatzaileak izan ahal direnak. Eskuinean, kokospeko uhala daraman emakumezko baten aurpegia dago eta, ezkerrean, berriz, adats luzea eta kopeta-ilea duen gizon baten aurpegia.

Absideko bi leihoak errenkadan daude, baina haien artean zenbait desberdintasun hautematen dira. Adibidez, behekoa, pixka bat handiagoa dena, erabat itsututa dagoen bakarra da. Arkuak baketoidunak eta zorrotzak dira, eta gizonezko aurpegiekin apaindutako bi mentsulez egindako arkugainarekin babestuta daude. Kapiteletan, ordea, hainbat irudi bereizten dira: aurrez aurre dauden hegaztiak eta giza aurpegiak, zuhaixketatik jaten ari diren koadrupedoak, gizakien buruak edota zurtoinak.

Goiko leihoa apalagoa da eta arkugain bakar batekin eta hiru arkibolta zorrotzekin apainduta dago. Leiho honen moldurak sei zutabetxoetan bermatzen dira, hiru alde bakoitzean.

Barrualdea

Nabe bakarreko tenpluaren gangak eusten dituzten zutabeen kapitelak oso interesgarriak dira, dekorazio aberatsa baitute. Garaipen-arkuak erliebe gutxiko hostoekin apaindutako kapitelak ditu. Gainera, istorioak kontatzen dituzten kapitel batzuk aurki daitezke. Ezkerrean eta adarren artean, basurde bat irudikatu da eserita dagoen gizon baten ondoan. Eskuinean, jarrera berean dagoen beste gizon baten irudia dugu, txakurrez inguratuta dagoen zezen baten eszenarekin konbinatzen dena.

Erretaula nagusia

XVII. mendeko erretaula nagusia egile ezezaguneko artelana da. Hala ere, XVIII. mendearen bigarren erdian egindako zenbait eranskin dituela antzeman daiteke. Erretaula originaletik bakarrik kontserbatu dira: bankua, sagrarioaren zatiak eta ebanjelarien bi goi-erliebeak. Gorputz nagusian, lau zutabe joniko eta kalitate handiko bi goi-erliebe daude, Ikustaldia eta Deikundea irudikatzen dutenak. Azken solairuan, Kalbarioaren eszena bereizten da. Dakigunez, 1856. urtean erretaula kalitate baxuko pinturarekin margotu zen, multzo eskultorikoa baino askoz kaskarragoa.

Bestalde, XIV. mendeko Andra Mari tailua horma-hobi batean kokatuta dago. Berriz pintatuta badago ere, Erdi Aroko irudia ezagutzeko aukera ematen digu, Ama Birjinak sagarra daramala eta Haurra ezkerreko hankan eserita duelarik.