San Andres Apostoluaren eliza (Birgaragoien)
Aurkibidea
Sarrera
Birgaragoien herrian, San Andres eliza itzela altxatzen da. Nahiz eta herrixka 1025. urtetik dokumentatuta egon, tenplua XII. mende bukaerakoa edota XIII. mende hasierakoa da. Erdi Arotik, Birgaragoiengo kokapena estrategikoa izan da, Arabako Mendialdeko haranak eta beste eremuak lotzen zituzten bideak antolatzen baitzituen. Birgaragoien eta Birgarabarren, ondoko Atauri, Azazeta edota Maeztu bezalaxe, Gaona jaurerriren parten izan ziren. XIV. mendetik aurrera, Gaona leinuak Arabako Mendialdea menderatu zuen, baina elizaren eraikuntza aurrekoa da. Alde batetik, San Andres eliza Mendialdea kontrolatu zuten leinuen boterearen adibide aparta da. Izan ere, dokumentazio historikoan ez da ia ezer jasota geratu. Bestetik, tenplua Arabako erromanikoko tailer garatuenek lortutako hobekuntza-mailaren adibidea da.
360º irudiak
Bataiarria
1828. urtean bataiotegi berria eraiki ondoren, Erdi Aroko bataiarria lurperatzea erabaki zuten. Zorionez, dokumentazioan idatzita utzi zen eta XX. mendeko zaharberritzeak egiten ari zirela, bataiarri erromaniko bikaina berreskuratu egin zen. Araba mailan, bataiarri onenen artean dago eta bere ikonografiaren interpretazioa nahiko konplexua eta zaila da. Adibidez, bakarrik dagoen eszena batean idazmahai batean irakurtzen ari den monje txanoduna errepresentatu da. Landu gabeko zatiak ondoren, bi eliz-mutilekin batera meza ospatzen ari den lekaidea ikus daiteke. Ondoan, makila daraman pertsonaia (apezpikua edota, agian, abadea) eserita dago eta bedeinkazio keinua egiten ari da. Dekoraziorik gabeko beste hutsune bat eta gero, oso interpretazio zaila duen hurrengo sekuentzia dago: zaia motzarekin jantzita dagoen pertsonaia bizardun batek zesta bat darama ezkerreko eskuan eta, eskuinekoan, kaliza eskaintzen die jantzi talarra daramaten hiru pertsonaiei (ziurrenik monjeak). Interpretazio orokorraren arabera, noble itxurako pertsonaia lekaideei donazioa egiten ari die. Konposizioa Gaztela eta Leongo koroari erreferentzia argia egiten dion eszena heraldiko batekin bukatzen da, alde bakoitzean lehoi bat duen gaztelu baten gainean lehoi arrapaladun handia baitago.
Antzinako argazkiak
Duela hamarkada batzuetako arazo estrukturalak direla eta, premiazko interbentzio sakona egin zen. Katalogo Monumentaleko argazkiak kontsultatuz gero, XIX. mende hasieran egindako erreforma batzuetan portada erromanikoa horma baten atzean ezkutatu zelaz ohartuko gara. 1997. urteko zaharberritze lanetan, portikoaren gangak kendu ziren eta, ondorioz, portada originala aurkitu zen. Harri-hormetako zati puskatuak berreskuratu eta portada garbitu eta gero, profesionalek Arabako erromanikoko obra ederrenetariko bat berreskuratu zuten.
Eliza
Kanpoaldea
Begirada bakar batean, Birgaragoiengo tenpluak izandako hainbat aldaketa eta eraikuntza fase ikus ditzakegu. Hegoaldeko murruan, elizaren sarrera ondoan, Erdi Aroko kanpai-horma edota dorre gisa interpretatu diren aztarnak daude. Bestalde, paramentuetan Erdi Aroko zein Aro Modernoko handitzeak eta aldaketak nabaritu ditzakegu. Haien artean, kanpandorrearen eranskina nabarmentzen da. 1756. urtean, José del Castillok lehen dorrea burutu zuen, baina arazo konstruktibo batzuk direla eta, 1797. urtean Justo Antonio de Olaguibelek egungo dorrea diseinatu zuen.
Barruan, XIX. mendean egindako maestreoak Erdi Aroko dekorazioak ezkutatzen dituenez, nahiko zaila da gurutzeria-gangen kronologia zehaztea. Adituen iritziz, XIV eta XV. mendeen inguruan koka ditzazkegu. Nabea bi tarteekin artikulatzen da parpain-arku erromaniko berantiar lodiak erabilita. Eraikinaren perimetro originala portadako eraikinarena balitz, gangak beranduago egingo ziren, Arabako elizetan oso ohikoa dena.
Kokapena
Créditos fotográficos:
De las fotografías actuales: © Ondare Irekia / Patrimonio Abierto.
De las fotografías antiguas: Photo Araba (https://photo.araba.eus/r/item/ES.01059.ATHA.GUE.CD.04567) y Catálogo Monumental vol. V.